Beoordeeld: 17-03-2023
Uitgangsvraag
Wat moet er worden gedaan voorafgaand aan een behandeling met ciclosporine (oorspronkelijk beschreven als ciclosporine A (CsA))?
Wat moet er worden gedaan tijdens een behandeling met CsA?
Wat moet er worden gedaan na het staken van de behandeling met CsA?
Welke laboratoriumcontroles worden gedaan voor en tijdens een behandeling met CsA?
Aanbeveling
Voorafgaand aan de behandeling
- Beoordeel de ernst van de ziekte met een objectief instrument (zoals PASI en PGA).
- Beoordeel de aanwezigheid van artritis psoriatica (zie module artritis psoriatica)
- Overweeg om een gezondheidsgerelateerde kwaliteit-van-leven vragenlijst af te nemen (zoals DLQI/Skindex-29 of -17)
- Anamnese en lichamelijk onderzoek: gericht op: hart- en vaatziekten, ernstige infecties, maligniteiten (waaronder huidmaligniteiten), nier- of leveraandoeningen, overige medicatie i.v.m. mogelijke geneesmiddelinteracties, actinisch beschadigde huid/verhoogd UV-blootstelling/hoge cumulatieve doses PUVA (> 1000 J/cm²)), borstvoeding.
- Aanvullend onderzoek:
- Controleer de bloeddruk
- Verricht laboratoriumonderzoek (zie tabel)
- Besteed verder aandacht aan de volgende punten:
- Adviseer betrouwbare anticonceptie (let op verminderde betrouwbaarheid van progesteronhoudende anticonceptiva). Zie module kinderwens en zwangerschap voor uitgebreide adviezen voor vrouwen en mannen.
- Controleer de noodzaak van vaccinaties en inventariseer (toekomstige) vaccinatie behoefte (zie module vaccinaties).
- Geef advies over verhoogde vatbaarheid voor infecties (alertheid op infecties, zo nodig medische hulp inroepen), mogelijke geneesmiddelinteracties, het vermijden van overmatige zonblootstelling en gebruik van zonnebrandcrèmes.
- Informeer de patiënt over een risico op chronische nefrotoxiciteit (zie module verminderde nierfunctie)
- Informeer huisartsen en andere behandelaren over start CsA.
- Overweeg te attenderen op de importantie van cervixscreening (voor meer informatie zie ook module kanker).
Tijdens de behandeling
- Beoordeel de ernst van de ziekte met een objectief instrument (zoals PASI en PGA)
- Beoordeel de aanwezigheid van artritis (zie module artritis psoriatica)
- Overweeg om een kwaliteit-van-leven vragenlijst af te nemen (zoals DLQI/Skindex-29 of -17)
- Lichamelijk onderzoek: besteed bij lichamelijk onderzoek aandacht aan mogelijke bijwerkingen gerelateerd aan CsA: hypertrichose, gingivahyperplasie, tekenen van infectie, gastro-intestinale of neurologische symptomen (tremor, dysesthesie), spierkrampen/spierpijn/gewrichtspijn
- Controleer:
- of adviezen omtrent adequate zonbescherming en anticonceptie worden opgevolgd.
- op overige medicatie i.v.m. mogelijke geneesmiddelinteracties
- bloeddruk
- Verricht laboratoriumonderzoek (zie tabel)
- Bij afwijkingen van het serumkreatinine zie module verminderde nierfunctie.
- Bepaling van de CsA spiegel wordt bij bepaalde patiëntengroepen aanbevolen (zie overige zaken).
- Tijdens behandeling met een lage dosis CsA (CsA; 2,5 tot 3 mg/kg per dag), kunnen follow-upintervallen worden verlengd met twee maanden of meer.
- Overweeg CsA niet te gebruiken bij pre-existente of optredende nierfunctiestoornis (zie module verminderde nierfunctie).
- Overweeg te attenderen op de importantie van cervixscreening (voor meer informatie zie module kanker)
- Informeer naar de tevredenheid van de behandeling in de dagelijkse praktijk, bijwerkingen en inpasbaarheid van de behandeling
Na de behandeling
- Na het staken van CsA dient er bij de follow-up aandacht te zijn voor de inspectie op huidkanker, vooral in het geval van uitgebreide eerdere therapeutische of natuurlijke UV-blootstelling en als de duur van de behandeling >1 jaar was. Bespreek dit met de patiënt.
Laboratoriumcontroles
- Voer laboratoriumcontroles uit voor de parameters genoemd in de tabel volgens aangegeven frequentie.
Overwegingen
Dosering
De aanbevolen startdosering CsA is 2,5-3 (max. 5) mg/kg per dag (4-6 weken), bij geen verbetering stijgen naar 5 mg/kg/dag, in 2 dosis verspreid over de dag.
Wat betreft de onderhoudsdosering wordt aanbevolen elke 2 weken de dosering te proberen te verminderen naar een onderhoudsdosis van 0,5 – 3 mg/kg/dag, in 2 dosis verspreid over de dag. In het geval van een recidief de dosering verhogen. Maximale totale duur van de therapie: 2 jaar (EDF-guideline 2009). Zodra de nierfunctie verslechtert gedurende de behandeling of indien er al een a priori kans bestaat op een verslechterde nierfunctie moet CsA niet gebruikt worden.
Duur van de behandeling
De meeste artsen achten CsA alleen geschikt als inductietherapie op korte termijn. Vanwege de mogelijke bijwerkingen bij langdurig gebruik en in het licht van vele andere behandelopties, wordt een behandeling voor psoriasis van meer dan twee jaar meestal vermeden.
Kortere behandelduur kan nodig zijn bij patiënten met risicofactoren, na dosisverhogingen, of bij patiënten die gelijktijdig andere medicatie moeten gebruiken met mogelijk ongunstige geneesmiddelinteracties tot gevolg.
Bijwerkingen4
Zie de SmPC en andere bronnen voor een volledige lijst. De richtlijnwerkgroep besloot commentaar te geven op de volgende aspecten.
De meest voorkomende en klinisch relevante gemelde bijwerkingen zijn vermindering van de nierfunctie, hyperglycemie, hypertensie, neurotoxiciteit (o.a. tremoren en neuropathie) en toegenomen haargroei.
De mate waarin bijwerkingen optreden is over het algemeen duidelijk gerelateerd aan de dosis en de duur van gebruik. Bij een kortdurende behandeling zijn de bijwerkingen doorgaans omkeerbaar na het staken van de behandeling. Chronische nefrotoxiciteit is grotendeels onomkeerbaar. Chronische nefrotoxiciteit komt vaker voor bij hogere dagelijkse doses, grotere cumulatieve doses en langdurige therapie (meer dan 1-2 jaar).
Nierfunctieverlies
CsA is berucht nefrotoxisch, zowel acuut als chronisch gebruik. Acute nefrotoxiciteit kan binnen enkele weken optreden na de start van de behandeling, en is omkeerbaar. De acute toxiciteit betreft zowel ernstige glomerulaire vasoconstrictie, als direct tubulus- en endotheelschade, zich uitend in hypomagnesiemie, hyperkaliemie, metabole acidose en anemie met trombocytopenie. Het wordt aanbevolen om CsA voorzichtig te gebruiken bij mensen met een verminderde nierfunctie en te vermijden bij een eGFR <45 ml/min.
(zie voor meer informatie module verminderde nierfunctie).
Maligniteiten
Net als bij andere immunosuppressieve therapieën, brengt behandeling met CsA een verhoogd risico op ontwikkeling van lymfoproliferatieve aandoeningen en andere kwaadaardige tumoren (vooral van de huid), met zich mee. De incidentie van maligniteiten lijkt primair afhankelijk te zijn van de mate en duur van immunosuppressie en andere voorafgaande of gelijktijdige therapieën, zoals fotochemotherapie of MTX. Patiënten moeten daarom zorgvuldig worden gecontroleerd na langdurige behandeling met CsA. Er is een verhoogd risico op huidkanker, vooral plaveiselcelcarcinomen, waargenomen bij patiënten met psoriasis die langdurig fotochemotherapie hebben ondergaan (hoge cumulatieve doses PUVA, > 1000 J/cm²). Ook zijn systemische en cutane B- en T-cel lymfomen en HPV-geassocieerde carcinomen gemeld bij psoriasispatiënten die behandeld zijn met CsA (zie ook module kanker).
Infecties
Net als bij andere immunosuppressieve therapieën, kan CsA het risico verhogen op verschillende bacteriële, parasitaire, virale en schimmelinfecties, evenals het risico op infecties met opportunistische ziekteverwekkers. Hoewel CsA enige remmende effecten heeft op HCV-replicatie, moet voorzichtigheid in acht worden genomen bij patiënten met HCV-, HBV- en HPV-infectie. Infecties verdienen speciale aandacht als mogelijke trigger voor exacerbatie van psoriasis. Patiënten bij wie een exacerbatie van psoriasis t.g.v. een infectie waarschijnlijk wordt geacht, moeten eerst behandeld worden voor de infectie alvorens bekeken wordt of er een indicatie is voor behandeling met CsA (zie ook module virale hepatitis)
Andere bijwerkingen
- Gingivahyperplasie en hypertrichose worden beschreven bij minder dan 15% van de patiënten.
- Paresthesieën, vaker in de vorm van een branderig gevoel in de handen en/of voeten, tremoren en spierkrampen zijn waarschijnlijk gerelateerd aan een verlaagd serum-magnesium.
Speciale aandacht tijdens de behandeling5
Zie de SmPC en andere bronnen voor een volledige lijst. De richtlijnwerkgroep besloot commentaar te geven op de volgende aspecten:
Chirurgie
Overweeg om CsA een week voorafgaand aan een electieve operatie te staken.
Bij de behandeling van patiënten met psoriasis is het doorgaans niet nodig om de CsA-bloedspiegels te meten. Er kan een test worden uitgevoerd om informatie te verkrijgen over de medicijninname (in geval van een discrepantie tussen [hogere] doses en klinische respons of discrepantie tussen [lagere] doses en optreden van bijwerkingen) of bij gelijktijdige inname van geneesmiddelen die de CsA-spiegels kunnen beïnvloeden. Als bloedspiegels worden bepaald, is een bepaling 2 uur na inname de beste methode.
Belangrijke contra-indicaties6
Zie de SmPC en andere bronnen voor een volledige lijst. De richtlijnwerkgroep besloot commentaar te geven op de volgende aspecten:
Absolute contra-indicaties
- Verminderde nierfunctie eGFR < 45 ml/min
- Onvoldoende gecontroleerde hypertensie
- Ernstige infecties
- Voorgeschiedenis van maligniteit (mogelijke uitzonderingen: behandeld basaalcelcarcinoom, voorgeschiedenis van plaveiselcelcarcinoom in situ)
- Actieve maligniteit
- Gelijktijdige PUVA-therapie of uitgebreide eerdere UV-blootstelling met een hoog risico op huidkanker
- Ernstige leveraandoeningen (bijv. leverfalen)
Relatieve contra-indicaties
- Zwangerschap/borstvoeding
- Gevorderd hartfalen en ischemische hartziekten
Geneesmiddelinteracties7,8
Zie de SmPC en andere bronnen voor een volledige lijst. De richtlijnwerkgroep besloot commentaar te geven op de volgende aspecten:
De beschikbaarheid van CsA hangt voornamelijk af van de activiteit van twee moleculen: het leverenzym cytochroom P450-3A4 (CYP3A4), dat betrokken is bij het metabolisme, en het intestinale P-glycoproteïne, een ATP-afhankelijk transporteiwit dat verschillende geneesmiddelen, waaronder CsA, van de enterocyten terug naar het darmlumen transporteert. De activiteiten van deze moleculen kunnen beide variëren om genetische redenen en worden beïnvloed door geneesmiddelen en kruidenpreparaten. Bovenal, modulatoren en substraten van CYP3A4 zijn relevant voor de therapeutische praktijk.
De CsA-spiegels worden verhoogd door (CYP3A-remming)
Calciumantagonisten, amiodaron, macroliden, aminoglycosiden, tetracyclines, chinolonen, imidazolen, orale anticonceptiva, androgene steroïden, danazol, allopurinol, bromocriptine, methylprednisolon (hoge doses), ranitidine, cimetidine, metoclopramide, propafenon, proteaseremmers (bijv. saquinavir), acetazolamide, statines (vooral atorvastine en simvastatine vanwege een verhoogd risico op myopathieën), galzure zouten en derivaten (ursodeoxycholzuren), grapefruitsap.
De CsA-spiegels worden verlaagd door (CYP3A-inductie)
Carbamazepine, fenytoïne, barbituraten, metamizol, rifampicine, octreotide, ticlopidine, nafcilline, probucol, troglitazon, intraveneus toegediend sulfadimidine en trimethoprim, St Janskruid.
Andere interacties
- Aminoglycosiden, amfotericine B, trimethoprim en sulfamethoxazol, vancomycine, ciprofloxacine, aciclovir, melfalan, NSAID's versterken mogelijk nefrotoxische effecten.
- Verhoogd risico op gingivahyperplasie bij gelijktijdige inname van nifedipine.
- Toename van immunosuppressie bij gelijktijdige behandeling met andere immunosuppressieve middelen.
- CsA kan het effect van progesteronbevattende anticonceptiva verminderen.
Tijdens CsA-therapie kan een verhoogde plasmaspiegel van sommige geneesmiddelen, waaronder digoxine, colchicine, corticosteroïden, statines en NSAID's optreden als gevolg van verminderde klaring.
Overdosering/maatregelen in geval van overdosering
Bepaal de CsA serumspiegel, stop CsA, bepaal vitale parameters, leverwaarden, nierfunctie, elektrolyten en indien nodig aanvullende maatregelen (met inbegrip van overleg met andere specialisten).
Wensen en voorkeuren patiënten
Onderstaande tekst is geschreven door Psoriasispatiënten Nederland en wordt gedragen door de werkgroep. Dit is een aanvulling, zie ook het algemene patiëntenperspectief.
Voor patiënten is de stap van uitwendig behandelen naar systemisch behandelen ook een stap naar een chronische/permanente behandeling. Besteed aandacht aan deze stap, evenals het belang van therapietrouwheid. Omdat het ervaren van bijwerkingen voor veel patiënten verschillend is, en dit na verloop van tijd kan afnemen, is het belangrijk hierbij bij de opbouw van de medicatie, maar ook na verloop van tijd aandacht aan te besteden.
Onderbouwing
Achtergrond
Ciclosporine (= ciclosporine A) is een cyclisch polypeptide met een krachtig immunosuppressief effect. Het remt specifiek en reversibel de proliferatie van T-lymfocyten, terwijl de hemopoëse niet wordt onderdrukt en er geen invloed is op de functie van fagocyterende cellen. Remt op cellulair niveau de lymfokineproductie en -vrijmaking uit geactiveerde T-cellen.9
Samenvatting literatuur
In de evidence synthese zijn essentiële onderdelen van het literatuuronderzoek beschreven.
Het literatuuronderzoek is verricht door de EDF-werkgroep. Zij gebruiken hiervoor een standaardprocedure. Hieronder zijn door middel van hyperlinks verschillende onderdelen van de evidence synthese terug te vinden:
NB: De hyperlinks zijn toegevoegd in februari 2023. Indien de hyperlinks niet (meer) werkzaam zijn, kan bij navraag het PDF-document opgevraagd worden. Neem hiervoor contact op met richtlijnen@nvdv.nl
Referenties
1.Nast A, Spuls PI, van der Kraaij G et al. European S3-Guideline on the systemic treatment of psoriasis vulgaris - Update Apremilast and Secukinumab - EDF in cooperation with EADV and IPC. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology: JEADV 2017; 31: 1951-63.
2.Pathirana D, Ormerod AD, Saiag P et al. European S3-guidelines on the systemic treatment of psoriasis vulgaris. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology : JEADV 2009; 23 Suppl 2: 1-70.
3.Gisondi P, Altomare G, Ayala F et al. Italian guidelines on the systemic treatments of moderate-to-severe plaque psoriasis. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology : JEADV 2017; 31: 774-90.
4. Samarasekera E, Sawyer L, Parnham J, Smith CH. Assessment and management of psoriasis: summary of NICE guidance. Bmj 2012; 345: e6712.
5.van der Kraaij GE, Balak DMW, Busard CI et al. Highlights of the updated Dutch evidence- and consensus-based guideline on psoriasis 2017. The British journal of dermatology 2019; 180: 31-42.
6.Menter A, Korman NJ, Elmets CA et al. Guidelines of care for the management of psoriasis and psoriatic arthritis: section 4. Guidelines of care for the management and treatment of psoriasis with traditional systemic agents. J Am Acad Dermatol 2009; 61: 451-85
7.Amatore F, Villani AP, Tauber M, Viguier M, Guillot B. French guidelines on the use of systemic treatments for moderate-to-severe psoriasis in adults. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology : JEADV 2019; 33: 464-83.
8.Carretero G, Ribera M, Belinchon I et al. Guidelines for the use of acitretin in psoriasis. Psoriasis Group of the Spanish Academy of Dermatology and Venereology. Actas dermo-sifiliograficas 2013; 104: 598-616.
9.Eigenschappen ciclosporine https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/c/ciclosporine#eigenschappen Geraadpleegd op 01-04-2022
Verantwoording
Autorisatiedatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 17-03-2023
Laatst geautoriseerd : 17-03-2023
Geplande herbeoordeling :
De Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (NVDV) is regiehouder van dit richtlijn en eerstverantwoordelijke op het gebied van de actualiteitsbeoordeling van het richtlijn. De andere aan dit richtlijn deelnemende wetenschappelijke verenigingen of gebruikers van het richtlijn delen de verantwoordelijkheid en informeren de regiehouder over relevante ontwikkelingen binnen hun vakgebied.
Initiatief en autorisatie
Initiatief:
- Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie
Geautoriseerd door:
- Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose
- Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
- Nederlandse Vereniging voor Cardiologie
- Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie
- Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie
- Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
- Nederlandse Vereniging voor Reumatologie
- Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland
- Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers
- Patiëntenfederatie Nederland
- Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten
- Psoriasisvereniging Nederland
Algemene gegevens
Op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie is de richtlijn psoriasis in de periode 2021-2023 gedeeltelijk herzien. De modules keuzematrix, methotrexaat, ciclosporine, acitretine, dimethylfumaraat, apremilast, adalimumab, etanercept, infliximab, secukinumab, ustekinumab, biosimilars, artritis psoriatica, tuberculosescreening, vaccinaties, psoriasis bij zwangerschap zijn herzien t.o.v. de richtlijn uit 2017. De overige modules in deze richtlijn zijn nieuw. In 2022-2024 volgt een nieuwe herziening waarin o.a. de modules topicale therapie, screening en biologics bij kinderen en ouderen, nagelpsoriasis en afbouwen/ interval uitbreiden van biologics worden toegevoegd of herzien.
Voor de huidige herziening is gekozen om de richtlijn ‘Living EuroGuiDerm Guideline for the systemic treatment of psoriasis vulgaris’, beter bekend als de EDF (European Dermatology Forum) richtlijn voor psoriasis1, te adapteren naar de Nederlandse situatie. In het Adviesrapport Internationale richtlijnen, wordt geadviseerd een richtlijn alleen te adapteren indien de richtlijn vrij is van belangenverstrengeling, gebaseerd is transparant en systematisch literatuuronderzoek en als de geadresseerd knelpunten bij de vragen van de richtlijnwerkgroep2. De meest relevante modules, over de systemische behandelingen van psoriasis, zijn onderbouwt in een Cochrane systematische review met netwerk-meta analyse.3 Deze review wordt structureel geüpdatet, en de meest recente effectiviteit van de besproken systemische middelen kan het beste geraadpleegd worden in de actuele versie van de review via de Cochrane Database. De modules over specifieke situaties en comorbiditeiten zijn gebaseerd op systematische of narratieve reviews.
De EuroGuiDerm psoriasisrichtlijn is opgesteld door een Europese werkgroep met vertegenwoordigers uit alle Europese landen die hieraan wilden bijdragen, inclusief patiëntvertegenwoordigers. Belangenconflicten zijn beschreven, als mede hoe er is omgegaan met mogelijk conflicten.
Deze richtlijn herziening bevat aanbevelingen voor de behandeling van psoriasis met systemische medicatie: conventionele systemische medicatie, small molecule inhibitors en biologics. In deze richtlijn herziening wordt met de term psoriasis, psoriasis vulgaris bedoeld.
Doel en doelgroep
Deze richtlijn is een document met aanbevelingen ter ondersteuning van de dagelijkse praktijkvoering. De richtlijn berust op de resultaten van wetenschappelijk onderzoek en aansluitende meningsvorming gericht op het vaststellen van goed medisch handelen. De richtlijn geeft aanbevelingen over begeleiding en behandeling van patiënten met psoriasis.
De richtlijn is bestemd voor leden van de medische en paramedische beroepsgroep. Daartoe behoren onder andere: Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (NVDV), Nederlandse Vereniging voor internisten (NIV), Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG), Nederlandse Vereniging voor Reumatologie (NVR), Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC), Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen (NVMDL), Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVVP) en Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN). Voor patiënten werd een patiëntenfolder ontwikkeld en informatie op Thuisarts. Voor huisartsen geldt primair de NHG-Standaard Psoriasis. Als de huisarts bij patiënten met psoriasis niet meer met de NHG-Standaard uitkomt, kan de huisarts gebruikmaken van deze richtlijn.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijn werd een multidisciplinaire werkgroep ingesteld. Bij het samenstellen van de werkgroep werd rekening gehouden met de geografische spreiding van de werkgroepleden en met een evenredige vertegenwoordiging van academische en niet-academische achtergrond. De werkgroepleden hebben onafhankelijk gehandeld en geen enkel lid ontving gunsten met het doel de richtlijnen te beïnvloeden. Naast de afgevaardigden van de verschillende beroepsgroepen is er ook een patiëntvertegenwoordiger betrokken geweest bij de ontwikkeling van de richtlijn.
Overzicht werkgroepleden
Werkgroepleden Richtlijn Psoriasis | |
dr. E.M. Baerveldt, dermatoloog en voorzitter | NVDV |
dr. D.M.W. Balak, dermatoloog | NVDV |
prof. dr. E.M.G.J. de Jong, dermatoloog | NVDV |
dr. P.M.J.H. Kemperman, dermatoloog | NVDV |
drs. G.E. van der Kraaij, dermatoloog in opleiding | NVDV |
dr. L.L.A. Lecluse, dermatoloog | NVDV |
dr. P.P.M. van Lümig, dermatoloog | NVDV |
dr. S.P. Menting, dermatoloog | NVDV |
prof. dr. P.I. Spuls, dermatoloog | NVDV |
dr. M.M.B. Seyger, dermatoloog | NVDV |
dr. H.B. Thio, dermatoloog | NVDV |
drs. W.R. Veldkamp, dermatoloog in opleiding | NVDV |
dr. J.M.P.A. van den Reek, arts en wetenschappelijk onderzoeker | NVDV |
drs. M.E. van Muijen, arts-onderzoeker | NVDV |
drs. L.S. van der Schoot, arts-onderzoeker | NVDV |
drs. S.E. Thomas, arts-onderzoeker | NVDV |
dr. M. de Boer, gynaecoloog | NVOG |
Prof. dr. F.W.A. Verheugt, cardioloog | NVVC |
dr. S. Dieleman, psychiater | NVVP |
dr. F.A. van Gaalen, reumatoloog | NVR |
dr. E. Leijten, reumatoloog | NVR |
dr. W. van Dop, MDL-arts | NVMDL |
drs. F. Korving, ziekenhuisapotheker | NVZA |
drs. W. Eizenga, huisarts | NHG |
dr. M.W.F. van den Hoogen, internist-nefroloog | NIV |
dr. P.J.J. van Genderen, internist-infectioloog | NIV |
prof. dr. R. van Crevel, internist-infectioloog | NIV |
dr. E.T.T.L. Tjwa, MDL-arts | NVMDL |
J. Janssens, verpleegkundig specialist | V&VN |
I. Laffra, verpleegkundig specialist | V&VN |
I. van Ee, patiëntvertegenwoordiger | Psoriasispatiënten Nederland |
Ondersteuning werkgroep Richtlijn Psoriasis | Vereniging |
drs. M.O. Hoogeveen, arts-onderzoeker (vanaf januari 2023) | NVDV |
drs. S.L. Wanders, arts-onderzoeker (vanaf juli 2021) | NVDV |
drs. E. de Booij, arts-onderzoeker (tot juli 2021) | NVDV |
dr. W.A. van Enst, klinisch epidemioloog | NVDV |
Overzicht betrokken partijen
*Merendeel van de partijen werden uitgenodigd voor de knelpuntenanalyse (invitational conference) en de commentaarfase.
Deelname aan de werkgroep en autorisatie wordt enkel aan de wetenschappelijke verenigingen, patiëntenverenigingen en overige organisaties voorgelegd.
Belangenverklaringen
De KNMG-Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of ze in de laatste vijf jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoek financiering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatie management, kennisvalorisatie) hebben gehad. Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie.
NB: De werkgroep is op de hoogte van elkaars belangen, voor zover die spelen. Deze zijn besproken in een werkgroep vergadering.
Werkgroep lid | Hoofdfunct- ie(s) | Nevenfunctie(s) | Persoonlijke financiële belangen | Persoonlijke relaties | Extern gefinancierd onderzoek | Intellectuele belangen en reputatie | Overige belangen | Getekend op | Acties (voorstel) |
dr. E.M. Baerveldt | Dermatoloog IJsselland ziekenhuis, Capelle a/d IJssel | Oprichter en IP-houder concept TrackCura/ DermaNet (onbetaald) Aandeelhouder i-Parse BV: Technical-start up gericht op screenen van high-risk offshore en zeevarend personeel op huidkanker. Lid domeingroep inflammatoire dermatosen NVDV Plaatsvervangend lid FMS Raad voor Wetenschap en Innovatie Lid project Zorginstituut Zinnige Zorg: Huid en Subcutis: Psoriasis en Eczeem: vertegenwoordiger namens de NVDV Gedurende 2017, 2018 en 2019 lid van Internationale Educatie Adviesraad Janssen inzake psoriasis: betrof jaarlijkse 1-daagse bijeenkomst hetgeen qua uren vergoed werd. | Naast IP-houder via het Erasmus MC op termijn samen met collega specialisten en huisartsen, deelcertificaten van de coöperatie TrackCura in eigendom krijgen. | Geen | Vanuit tijdelijk dienstverband bij Bravis in 2020 als lokaal onderzoeker betrokken bij fase 3 onderzoek. Hierbij wordt voor diverse partijen vanuit Industrie gewerkt. De meeste van deze trials lopen tegelijk ook in meerdere academische centra in Nederland. | Geen | Geen | 31-08-2020 | Geen actie |
dr. D.M.W. Balak | Dermatoloog Langeland Ziekenhuis te Zoetermeer en Universitair Ziekenhuis te Gent | Medisch adviseur psoriasispatiënten Nederland (onbetaald) | Spreker op congres: AbbVie, Almirall, Celgene, Eli Lilly, Janssen, Leo Pharma, Novartis, UCB. Adviesraad: AbbVie, Almirall, Janssen, Leo Pharma, Novartis, UCB. Congres organisatie: AbbVie, Janssen | Geen | Geen | Geen | Geen | 31-01-2022 | * |
Prof. dr. E.M.G.J. de Jong | DermatoloogRadboud UMC, Nijmegen | Zie verder bij extern gefinancierd onderzoek | Geen | Geen | Onderzoeks-subsidies ontvangen voor het onafhankelijke onderzoeksfonds van de afdeling dermatologie van het Radboudumc Nijmegen, Nederland van AbbVie, Novartis, Janssen Pharmaceutica, Leo Pharma, UCB, ZonMw, KCE en EU. Opgetreden als adviseur en/of betaalde spreker voor en/of deelgenomen aan onderzoek dat wordt gesponsord door bedrijven die geneesmiddelen produceren die worden gebruikt voor de behandeling van psoriasis, waaronder AbbVie, Almirall, Janssen Pharmaceutica, Novartis, Lily, Celgene, Leo Pharma, Sanofi en UCB. Alle financiering is niet persoonsgebonden maar gaat naar het onafhankelijke onderzoeksfonds van de afdeling dermatologie van het Radboudumc te Nijmegen. | Geen | Geen | 28-04-2021 | * |
dr. P.M.J.H. Kemperman | Dermatoloog Dijklander Ziekenhuis en Amsterdam UMC | Adviseur Alopecia Vereniging (onbetaald) Adviseur CMTC vereniging (onbetaald) Adviseur vitiligo vereniging (onbetaald) Adviseur Happi Huid app (onbetaald, bij succes in de toekomst honorarium per download) Richtlijn jeuk (onbetaald) Richtlijn vitiligo (onbetaald) | Sprekersvergoeding: Jansen, Galderma Adviesraad: Sanofi, Leopharma | Geen | Geen | Geen | Geen | 24-01-2022 | * |
dr. L.L.A. Lecluse | DermatoloogBergman Clinics | Lid domeingroep inflammatoire dermatosen NVDV, onbetaald Lid wetenschappelijke raad bergman Clinics, onbetaald | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 11-06-2021 | Geen actie |
dr. P.P.M. van Lümig | Dermatoloog MUMC+ | 2020 adviesraad LEO Pharma - betaald; 2020 adviesraad UCB - betaald; 2020 adviesraad Novartis - betaald; 2019 adviesraad LEO Pharma - betaald; 2019 adviesraad Novartis - betaald | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 20-04-2021 | Geen actie |
dr. S.P. Menting | Dermatoloog OLVG | Voorzitter domeingroep inflammatoire dermatosen OLVG, Werkgroeplid Santeon richtlijn dure geneesmiddelen, Supervisor SOA spreekuur GGD Amsterdam | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 14-04-2021 | Geen actie |
Prof. dr. P.I. Spuls | Dermatoloog en staflid Amsterdam UMC | Geen | Consultancy in het verleden voor Sanofi 11-10-17 en AbbVie 04-12-17 (onbetaald), sinds december 2019 een departementale onafhankelijke onderzoekssubsidie voor TREAT NL registry van Pharma voor de TREAT NL registry, is betrokken bij het uitvoeren van klinische proeven met veel farmaceutische industrieën die geneesmiddelen produceren die worden gebruikt voor de behandeling van psoriasis en atopische dermatitis, waarvoor een financiële vergoeding wordt betaald aan de afdeling/ziekenhuis Hoofdonderzoeker (CI) van het register systemisch en fototherapie atopisch eczeem (TREAT NL) voor volwassenen en kinderen Hoofdonderzoekers van het SECURE- AD-register. | Geen | Zie overzicht publicaties (op te vragen) | Geen | Geen | 14-04-2021 | Geen actie |
dr. M.M.B. Seyger | Dermatoloog Radboud UMC Nijmegen | Geen | Geen | Geen | Onderzoeksgrant Janssen. Advisory boards/consultant: Janssen, Lilly, Novartis, Pfizer. Deelname aan trials van Amgen, Janssen, Lilly. Alle contracten zijn gesloten met het Radboudumc, en alle inkomsten gaan direct naar het Radboudumc. | Geen | Geen | 18-04-2021 | * |
dr. H.B. Thio | DermatoloogErasmus MC | Presentaties verzorgen voor onderwijs: betaald Medische adviesraden: betaald Begeleiden PhD dermatologen uit Indonesië en Thailand: (on)betaald | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 17-01-2022 | Geen actie |
dr. W.R. Veldkamp | Dermatoloog in opleiding, Radboudumc | Lid (namens de NVDV) voor de richtlijn Myositis (NVR) - onkostenvergoeding Lid Wereldpsoriasis dag commissie - geen vergoeding Lid Domeingroep inflammatoire dermatosen - onkostenvergoeding | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 29-04-2021 | Geen actie |
drs. G.E. van der Kraaij | Dermatoloog in opleiding, Amsterdam UMC, PhD candidate | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | In het verleden meegewerkt aan de ontwik-keling van een consult-kaart en keuze-hulp bij psoriasis. | 05-05-2022 | Geen actie |
dr. J.M.P.A. van den Reek | Arts en wetenschappelijk onderzoeker | Geen | Geen | Geen | Klinische proeven voor AbbVie, Celgene en Janssen Spreekgeld ontvangen/bijgewoonde adviesraden van AbbVie, Janssen, BMS, Almirall, LEO Pharma en Eli Lilly Vergoeding voor het bijwonen van een symposium van Janssen, Pfizer, Celgene en AbbVie. Alle financiering is niet persoonsgebonden, maar gaat naar het onafhankelijke onderzoeksfonds van de afdeling dermatologie van het Radboudumc in Nijmegen. | Geen | Geen | 29-04-2021 | * |
drs. M.E. van Muijen | Arts-onderzoeker Radboudumc | Geen | Geen | Geen | Voert klinische proeven uit voor Abbvie, Celgene, Janssen en Novartis Spreekgeld ontvangen van Janssen. Alle financiering is niet persoonlijk, maar gaat naar het onafhankelijke Onderzoeksfonds van de afdeling Dermatologie van het Radboudumc Nijmegen | Mogelijk 'Bescherming van de eigen reputatie/positie, positie van de werkgever of andere belangenorganisaties of verwerven van erkenning' vanwege promotieonderzoek op het gebied van behandeling van psoriasis met biologicals. | Geen | 06-05-2021 | * |
drs. L.S. van der Schoot | Arts-onderzoeker (promovendus) dermatologie Radboudumc | Geen | Geen | Geen | Uitvoeren van trials voor Janssen en Novartis en ontvangen sprekersvergoeding van Janssen en Eli Lilly. Alle financiering was onpersoonlijk en werd uitbetaald aan het onafhankelijke onderzoeksfonds van de afdeling dermatologie van het Radboudumc. | Mogelijk 'Bescherming van de eigen reputatie/positie, positie van de werkgever of andere belangenorganisaties of verwerven van erkenning' vanwege promotieonderzoek op het gebied van behandeling van psoriasis met biologics. | Geen | 28-06-2022 | * |
drs. S.E. Thomas | Arts-onderzoeker (promovendus) Dermatologie Radboud UMC | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 14-01-2022 | Geen actie |
dr. M. de Boer | GynaecoloogAmsterdam UMC | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 28-01-2022 | Geen actie |
Prof. dr. F.W.A. Verheugt | Cardioloog, OLVG Amsterdam | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 16-04-2021 | Geen actie |
dr. S. Dieleman | Psychiater Erasmus MC | Speciale aandachtsgebieden zijn vroege psychotische en manische ontregelingen. Tevens waarnemend geneesheerdirecteur voor de WVGGZ. 2 uur per 2 weken werkzaam op het psychodermatologie spreekuur in het Erasmus MC. | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 28-04-2021 | Geen actie |
dr. F.A. van Gaalen | ReumatoloogLUMC, Leiden en Alrijne ziekenhuis, Leiderdorp | Bestuurslid en penningmeester Assessment of SpondyloArthritis international Society (ASAS) (onbetaald) | Betaald adviseurschap MSD, AbbVie, Novartis, Bristol Myers Squibb | Geen | -Externe onderzoeksfinanciering ontvangen van Stichting Vrienden van Sole Mio, Stichting ASAS, Jacobus Stichting, Novartis, UCB -vanuit ASAS lid van stuurgroep van het ASAS-GRAPPA axial involvement in psoriatic arthriits cohort (AXIS) | Bestuurslid en penningmeester Assessment of SpondyloArthritis (SpA) international Society Secretaris werkgroep SpA van de Nederlandse Vereniging voor Reumatologie (NVR) Adviseur Stichting Axiale SpA Lid wetenschappelijke adviesraad (WAR) Reuma Nederland | Geen | 29-04-2021 | * |
dr. E. Leijten | Reumatoloog Sint Maartenskliniek | Geen | Dienstverlening (spreker) honorarium Janssen – Cilag | Geen | Geen | Geen | Geen | 29-04-2021 | Geen actie |
dr. W. van Dop | MDL-arts, Radboudumc Nijmegen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 05-07-2022 | Geen actie |
dr. E.T.T.L. Tjwa | MDL-arts/ hepatoloog Radboudumc Nijmegen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 08-06-2022 | Geen actie |
drs. F. Korving | Poliklinisch apotheker in Tergooi MC | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 13-01-2022 | Geen actie |
drs. W. Eizenga | Huisarts | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 27-04-2021 | Geen actie |
dr. P.J.J. van Genderen | Directeur Corporate Travel Clinic Erasmus MC Universitair Hoofd Docent, internist afdeling Medische Microbiologie en Infectieziekten, Erasmus MC | Lid van werkgroepen van Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering, te weten Malaria werkgroep (MWG), Kleine werkgroep (KWG) en Brede werkgroep (BWG) - onbetaald (vacatievergoeding) Medische Advies Raad Sanquin - onbetaald (vacatievergoeding) | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 24-01-2022 | Geen acite |
Prof. dr. R. van Crevel | Internist-infectioloog, Radboudumc Nijmegen | Kleine vergoeding vanuit University of Oxford voor werkzaamheden in Jakarta binnen het Oxford Tropical Network | Geen | Geen | Geen conflictbelangen, onderzoek naar tuberculose, meest in Afrika en Azië, met financiering van National Institute of Health (USA), Wellcome Trust (UK, en EU) | Geen | Geen | 12-01-2022 | Geen actie |
Dr. M.W.F. van den Hoogen | Internist-nefroloog Opleider nefrologie Erasmus MC | Onderwijs / consultancy voor een groot aantal zorgverleners / farmaceutische bedrijven. | Honorarium of andere (financiële) vergoeding Astellas, Sanofi, Vifor Zie ook www.transparantieregister.nl | Geen | Onderzoeksgeld (aan Erasmus MC) Astellas, Novartis, Shire | De gegeven adviezen zullen ongetwijfeld bijdragen aan opbouwen van mijn eigen reputatie/positie en daarmee van het Erasmus MC. Heeft bijzondere en unieke expertise over immuunsuppressiva. | Geen | 30-03-2022 | * |
J. Janssens | Verpleegkundig specialist AGZ Bravis Ziekenhuis Bergen op Zoom/Roosendaal | Aandachtsgebied inflammatoire huidaandoeningen in dienstverband | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 12-01-2022 | Geen actie |
I. Laffra | Verpleegkundig specialist Rijnstate | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 29-04-2021 | Geen actie |
I. van Ee | Patiëntvertegenwoordiger | Patiënt partner, coördinator en centrale redactielid - psoriasispatiënten Nederland - onbetaald | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 18-01-2021 | Geen actie |
drs. E. de Booij | Arts-onderzoeker NVDV | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 12-04-2021 | Geen actie |
drs. S.L. Wanders | Arts-onderzoeker NVDV | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 01-01-2022 | Geen actie |
drs. M.O. Hoogeveen | Arts-onderzoeker NVDV | Klinisch onderzoek pediatrie Virtual Reality Hypnosis (geen medicamenteuze interventie); Literatuuronderzoek botulinetoxine en spieratrofie | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 25-01-2023 | Geen actie |
dr. W.A. van Enst | Klinisch epidemioloog | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | Geen | 01-02-2023 | Geen actie |
* Ten aanzien van belangen: geen actie. Er is in deze richtlijn geen uitspraak gedaan over de eerste keuze biologics.
Inbreng patiëntenperspectief
Er is aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door de zitting neming van een patiënt in de werkgroep en de opname van een tekst over het patiëntenperspectief per module. Het conceptrichtlijn is tevens voor commentaar voorgelegd aan de patiëntenvereniging Psoriasispatiënten Nederland. Bij de patiëntenperspectief is de inbreng van het patiëntenperspectief besproken in een klankbordgroep bestaande uit 5 patiënt-partners bespreken, te weten: P. Vermeulen, F van Loon, J. van der Zon, H. Hulshuizen. S. Smits en I. van Ee
Wkkgz& Kwalitatieve raming van mogelijke substantiële financiële gevolgen
Bij de richtlijn is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn richtlijnmodules op verschillende domeinen getoetst (gebaseerd op het stroomschema ontwikkeld door FMS).
Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er waarschijnlijk geen substantiële financiële gevolgen zijn, zie onderstaande tabel.
Module | Uitkomst Raming | Toelichting |
Dimethylfumaraat | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Acitretine | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Ciclosporine | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. | |
Methotrexaat | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Apremilast | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Infliximab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Etanercept | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Adalimumab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Certolizumab pegol | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Ustekinumab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Secukinumab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Brodalumab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Ixekizumab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Bimekizumab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Tildrakizumab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Guselkumab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Risankizumab | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Biosimilars | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Artritis psoriatica | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
IBD | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Kanker | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Depressie en suïcidaliteit | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Diabetes mellitus | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Ischemische hartziekten en hartfalen | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Verminderde nierfunctie | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Virale hepatitis | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Tuberculose | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Kinderwens en zwangerschap | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Vaccinaties | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Immunogeniciteit | Geen substantiële financiële gevolgen | Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |
Implementatie
In de verschillende fasen van de ontwikkeling van het richtlijn is rekening gehouden met de implementatie van het richtlijn en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van het richtlijn in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren. Het richtlijn wordt via het internet verspreid onder alle relevante beroepsgroepen en ziekenhuizen en er zal in verschillende specifieke vaktijdschriften aandacht worden besteed aan het richtlijn. Tevens zal een samenvatting worden gemaakt.
In de verschillende fasen van de richtlijnontwikkeling is rekening gehouden met de implementatie van de richtlijn(module) en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van de richtlijn in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren, zoals de introductie van nieuwe biosimilars voor ustekinumab en secukinumab in de behandeling van psoriasis voor volwassenen. Het implementatieplan is te vinden als bijlagedocument. Omdat de maatschappelijke impact van de introductie van nieuwe biosimilars als groot werd ingeschat, is in 2022 een doorrekening van de gewijzigde kosten bij integrale implementatie van de richtlijn gerealiseerd in een zogenaamde Budget Impact Analyse (BIA). De volledige rapportage is opgenomen in de separate‘Budget Impact analyse’. Voor de budget impact analyse wordt het huidige gebruik met biologics (originator en biosimilars) vergeleken met het toekomstige gebruik waarin de verwachte nieuwe biosimilars voor ustekinumab en secukinumab in zijn meegenomen.
Werkwijze
In de voorbereidingsfase heeft een bijeenkomst plaatsgevonden waarvoor alle belanghebbenden zijn uitgenodigd. In deze bijeenkomst zijn knelpunten aangedragen door de werkgroepleden; NVDV, Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Nederlandse Tevens werden uitgenodigd Zorgverzekeraars Nederland (ZN), Nederlandse Vereniging Ziekenhuizen (NVZ), Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG) en de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU).
Strategie voor zoeken en selecteren van literatuur
Er is gekozen om de richtlijn Psoriasis van de European Dermatology Forum/EuroGuiDerm Guidelines, beter bekend als EDF, te adapteren naar de Nederlandse situatie. Het literatuuronderzoek is verricht door de EDF-werkgroep. Zij gebruiken hiervoor een standaardprocedure. Wij verwijzen u voor volledige informatie naar de website van de EDF-richtlijn.
Uitgangsvragen en uitkomstmaten
De uitgangsvragen van de EDF-guideline werden geadapteerd naar de Nederlandse situatie.
Er werden geen nieuwe indicatoren ontwikkeld voor deze richtlijn. De huidige indicatoren volstaan.
Het literatuuronderzoek werd verricht door de EDF-werkgroep. Een overzicht van de onderwerpen waarvoor (aanvullend) wetenschappelijk van belang wordt geacht, is als aanbeveling beschreven (zie bijlage op de startpagina).
Juridische betekenis van richtlijnen
Richtlijnen zijn geen wettelijke voorschriften maar wetenschappelijk onderbouwde en breed gedragen inzichten en aanbevelingen waaraan zorgverleners zouden moeten voldoen om kwalitatief goede zorg te verlenen. Aangezien richtlijnen uitgaan van ‘gemiddelde patiënten’, kunnen zorgverleners in individuele gevallen zo nodig afwijken van de aanbevelingen in de richtlijn. Afwijken van richtlijnen is, als de situatie van de patiënt dat vereist en na overleg met de patiënt, soms zelfs noodzakelijk. Een richtlijn beschrijft wat goede zorg is, ongeacht de financieringsbron (Zorgverzekeringswet (Zvw), Wet langdurige zorg (Wlz), Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), aanvullende verzekering of eigen betaling door de cliënt/patiënt). Opname van een richtlijn in een register betekent dus niet noodzakelijkerwijs dat de in de richtlijn beschreven zorg verzekerde zorg is.
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptrichtlijn is aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen, (patiënt) organisaties en stakeholders voorgelegd ter commentaar. De commentaren zijn verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren is de conceptrichtlijn aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijn is aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter autorisatie door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.
Referenties
1. Living EuroGuiDerm Guideline for the systemic treatment of psoriasis vulgaris https://www.edf.one/home/Guidelines/EuroGuiDerm-psoriasis-vulgaris.html Geraadpleegd op 25-03-2022
2. FMS. Adapteren van internationale richtlijnen naar de Nederlandse praktijk. Adviesrapport. 20 november 2016. Utrecht
3. Sbidian E, Chaimani A, Garcia-Doval I, Doney L, Dressler C, Hua C, Hughes C, Naldi L, Afach S, Le Cleach L. Systemic pharmacological treatments for chronic plaque psoriasis: a network meta-analysis. Cochrane Database Syst Rev. 2022 May 23;5(5):CD011535. doi: 10.1002/14651858.CD011535.pub5. PMID: 35603936; PMCID: PMC9125768.
Bijlagen
- Achtergrond en definities
- Afkortingenlijst
- Toepassen
- Doseringsadviezen